آیا نظریه‌های بدیلِ علمی می‌توانند معقولیت علمی را به چالش بکشند؟

Authors: not saved
Abstract:

یکی از دلایل قرائت‌های نسبی‌گرایانه در قبال علم، عدم امکان توجیه تصمیمِ دانشمندان در قبال نظریه‌های علمیِ متعارض یا بدیل است. نسبی‌‌گرا مدعی است موقعیتی وجود دارد که در آن دانشمندان هیچ‌گاه نمی‌توانند بین نظریات بدیل داوری کنند. از دید مقاله، یک نظریه بدیل تنها زمانی می‌تواند معقولیت علمی را به چالش بکشد که دو شرطِ «کاستی روش‌شناختی دانشمندان» و «وجود نظریات بدیل» در زمانِ مشخص تصمیم‌گیری برقرار باشند. یک گرایش عمده برای مقابله با نسبی‌گرایی تلاش در تکمیل و تجهیز روش‌شناسی دانشمندان در هنگام رویارویی با نظریات بدیل است. اما این مقاله معطوف به بررسی و ارزیابی «امکان وجود نظریه بدیل» است. برای این منظور، تلاش می‌شود با اشاره به تعاریف مختلف این مفهوم نشان دهیم برای توجیه «بدیل» بودن یک نظریه، باید شرط استقلال آن از نظریه فعلی برآورده شود. برای این منظور باید «صورت‌بندی کاملی» از نظریه‌های رقیب وجود داشته باشد. بنا به استدلال این مقاله، دست یافتن به این صورت‌بندی کامل جهت احصا تمام توانش‌های تبیینی و استلزام‌های تجربی نظریه، امری تاریخی و منوط به بروز نظریه موفق بعدی است. بنابراین تنها «پس از تصمیم‌گیری» و اتخاذ موضع می‌توان یک نظریه را به نحوی موجه بدیل دانست. بنابراین ادعای نسبی‌گرا دچار تهافت (ناسازگاری) است زیرا نخست باید اعتبار تصمیم دانشمندان را پذیرفته باشد تا بتواند بدیل بودن را به نظریه‌ای نسبت دهد.

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

نسبیّت معقولیت علمی در کوهن و کاسیرر

از زمان چاپ کتابِ جریان سازِ ساختار انقلابات علمی تامس کوهن، رویکردهای تاریخی و جامعه­شناختی به علم به نوعی نسبیّت­باوری در قبال ارزیابی نظریات علمی دامن زده و همچنین موجب اعتقاد به گسست در تاریخ علم شده است. قیاس­­ناپذیری هسته اصلی دعاوی کوهن در این زمینه است. از منظر کوهن مصداق/مرجع مفاهیمِ علمی در نظریات مختلف کاملا متفاوت هستند. از سوی دیگر، هر پارادایم پیش از فرایند صورتبندی مفهومی همچون یک چر...

full text

روش علمی نیوتن را می‌شناسیم؟

در این مقاله سؤالات چندی را مطرح کردم: نخست، نیوتن کدام اصول و قواعد روش‌شناختی را طرح و وضع، و سپس آنها را تعویض و تعدیل ‌کرد؟ دوم، چرا نیوتن علی‌الدّوام به طرح و وضع و تعویض و تعدیل قواعد روش‌شناسی‌اش می‌پرداخت؟ و سوم، آیا پس از گذشت سیصد سال، اکنون روش علمی نیوتن را می‌شناسیم؟ در بخش اول، کوشیده‌ام قواعد مستمراً متحوّل روش علمی نیوتن را در آثارش، اصول ریاضی و نورشناسی، شناسایی کنم. آنچه آ...

full text

ورود اهل ایمان به مطالعة علمی دین؛ آیا ممکن است؟

رواج تعاریف ساده‌انگارانه از علم در میان بسیاری از پیشگامان علوم اجتماعی مانند فروید سبب شد تا انبوهی از معتقدات ملحدانه و فلسفی با برچسب علم‌بودگی، جواز ورود به مطالعه علمی دین را بیابند و به‌عنوان شناخت‌های معتبر و بی‌طرفانه معرفی شوند. اگر بتوان به‌گونه‌ای حقیقتاً بی‌طرفانه، درباره دین به تولید دانش تجربی پرداخت، آنگاه سخن از ورود اهل ایمان به دایره مطالعه علمی دین بی‌وجه نخواهد بود. اگر «انس...

full text

آیا ویروس کرونا (کووید 19) می‌تواند تجارت حیات‌وحش را به چالش بکشد ؟!

پس از این همه‌گیری ویروس کرونا (کویید 19)، یافته‌های پژوهشی متعدد و نهایتا اذعان گزارش رسمی هیأت مشترک سازمان بهداشت جهانی منشا این بیماری را یکی از بازارهای مرطوب شهر ووهان چین، که تجارت حیات‌وحش به طور گسترده در آن‌ جا رواج داشت، از گونه‌ای خفاش شناسایی کردند. این موضوع سبب شد تا افکار عمومی جهان بار دیگر به تجارت غیرقانونی و حتی قانونی حیات‌وحش در بازارهای رسمی و سیاه به دیده تردید و تهدید ب...

full text

آیا مجلات گران‌تر ارزش علمی بیشتری دارند؟

در این مقاله 30 مجله برتر در مؤسسه تحقیقات علمی هند مطالعه و تحلیل شده است. نتایج نشان داددوسوم مجلات برتر دراین مؤسسه توسط ناشران غیرانتفاعی  و یک سوم آن توسط ناشرانتجاری منتشر می‌شود. مقایسه بین قیمتهای عرضه شده از سوی ناشران نشان  می...

full text

آیا شاخص‌های علم، پیشرفت علمی را نشان می‌دهند؟ ارزیابی فلسفی یک اصل در سیاست‌گذاری علم و فناوری

شاخص‌های علم در سیاست‌گذاری علم به‌عنوان ابزارهای اندازه‌گیری پیشرفت علمی استفاده می‌شوند و فلاسفۀ علم، نظریه‌های مختلفی را در باب پیشرفت علمی طرح کرده‌اند. هدف اصلی این مقاله پاسخ به این پرسش است که: «آیا شاخص‌های علم نشان‌‌دهندۀ پیشرفت علمی، آنچنان‌ که این نظریه‌ها مطرح کرده‌اند، هستند؟». این مقاله می‌کوشد تا نشان دهد که اگر پیشرفت علمی به معنای معرفتی و اگر معرفت علمی به معنای بسط‌یافته اجتم...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 24  issue شماره 37-بهار و تابستان99

pages  107- 136

publication date 2020-08-22

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023